onderwijsethiek.nl

Erasmus Magazine, de online krant van de Erasmus Universiteit, publiceerde op 15 mei 2025 een artikel onder de titel: Waarom het nauwelijks lukt om ongeschikte geneeskundestudenten weg te sturen. Vorige week berichtte de redactie dat de auteur, Tessa Hofland, genomineerd is voor de Natio­nale Prijs voor Onderwijs­journalistiek. Op 7 november wordt op het Amsterdamse podium Spui25 bekendgemaakt door wie de prijs gewonnen is.
Volgens Hofland kunnen geneeskundestudenten onder de huidige wetgeving alleen worden weggestuurd bij incidenten waar de patiëntveiligheid in het geding is, terwijl de examencommissies ruimere bevoegdheden wensen om studenten heen te zenden als ze naar hun gevoel ongeschikt zijn voor de beroepsuitoefening als arts. Hofland stelt geen kritische vragen over deze poortwachtersfunctie die door de examencommissies geambieerd wordt. In hoeverre is het in maatschappelijk opzicht wenselijk dat reeds tijdens de masteropleiding bepaald wordt wie arts mag worden en wie niet?
Indien studenten zich als professionals-in-de-dop misdragen of de patiëntveiligheid in gevaar brengen, dan moet er uiteraard de mogelijkheid be­staan hen weg te sturen. En artikel 7.42a van de hoger­onderwijswet voorziet daar ook in. Maar voor het overige moet de examencommissie zich naar mijn oordeel beperken tot haar primaire taak: toetsen of studenten aan de gestelde exameneisen voldoen. En als ze aan die eisen voldoen, moeten ze gewoon hun universitaire masterdiploma krijgen. Zo staat het ook in artikel 7.10 van de hogeronderwijswet.

Ooit heb ik een boekje geschreven over de beroepsethiek van docenten in het hoger onderwijs. Eén van de ethische uitgangspunten die uit mijn literatuurstudie naar voren kwamen, is dat docenten zich uit eigen beweging aan de bestaande regels, procedures en voorschriften moeten houden, met name als deze zijn opgesteld om studenten in hun belangen te beschermen (p. 93). De Radbouduniversiteit in Nijmegen heeft in 2022 een Gedragscode voor haar medewerkers opgesteld waarin dit uitgangspunt helaas ongenoemd is gebleven. Dat is des te schrijnender waar zij onlangs een Gedragscode voor haar studenten heeft uitgebracht waarin de keerzijde voor studenten wél wordt op­gevoerd: studenten behoren (aldus de Gedragscode) integer te handelen en zich in dat verband aan alle geldende regels en richtlijnen te houden (§3.4), dus zelfs als de naleving ervan niet in hun belang is.
Maar over Nijmegen wil ik het hier niet hebben. Dit blogbericht gaat over het onbehoorlijke gedrag van de Rotterdamse examencommissie Genees­kunde jegens een masterstudent die zich voorheen in zijn vrije tijd had schuldig gemaakt aan dierenmishandeling. Inmiddels was het voorjaar 2023. Hij had hij al zijn tentamens gehaald, inclusief het longitudinale tentamen Professionele Ontwikkeling (Sleijfer 2023). De examencommissie maakte geen gebruik van de wettelijke mogelijkheid zelf een onderzoek in te stellen naar zijn professionele ontwikkeling (Tekstkader 1), dus volgens de geldende regels moest zij hem het masterdiploma toekennen. Maar gezien zijn strafblad (een taakstraf van 40 uur wegens dierenmishandeling) twijfelde zij aan zijn beroepsgeschiktheid: zij stelde als (on­reglementaire) eis dat hij eerst een attest van een psycholoog zou overleggen om te bewijzen dat hij beroepsgeschikt was. Hij nam een advocaat in de arm om deze voorwaardelijke weigering van het diploma aan te vechten, maar deze ried hem af zo’n juridische procedure bij het lokale College van Beroep voor de Examens aan te spannen (Holleman 2023). Na alles wat hem eerder was aangedaan (Holleman 2025), zag Fouad geen uitweg meer om het begeerde master­diploma te behalen. En dat leidde tot een moord­drama.
Na Tekstkader 1 zullen drie commentaren op de hierboven geschetste weigering van het diploma behandeld worden.
Lees verder … (PDF)

Fouad L. was volgens het Pieter Baan Centrum (PBC) “verminderd” toerekeningsvatbaar voor de tenlastegelegde gewelddaden. De rechtbank heeft dat deskundige oordeel naast zich neergelegd en is uitgegaan van “enigszins verminderd” toerekeningsvatbaar. Op die manier konden de rechters tot het vonnis Levenslang geraken. Fouads nieuwe advocaat, mr. Theo Hiddema, stuurt er evenwel op aan dat méér recht wordt gedaan aan de geringe toerekeningsvatbaarheid van zijn cliënt, opdat het TBS-traject van psychiatrische behandeling zo spoedig mogelijk kan beginnen (AD 13/8/2025). Naar mijn indruk moeten daartoe drie stellingen te berde worden gebracht. In de eerste stelling worden de aan­vechtbare vooronder­stellingen van de rechtbank geïnventariseerd. En in de tweede en derde stelling worden de kritische onderzoeks­vragen geïnventariseerd die de recht­bank ten onrechte buiten beschouwing heeft gelaten en die het gerechtshof alsnog aan de orde moet stellen om tot een evenwichtig vonnis te komen.
Lees verder … (PDF)

Fouad had zijn medische studie afgerond. Hij had aan alle exameneisen voldaan, maar hem werd het einddiploma geweigerd. Toen sloegen zijn stoppen door. Tot nu toe heeft men verdoezeld wat er, meer dan tien jaren lang, is voorgevallen in de opleiding van deze hoogbegaafde, autistische student. Zie het vonnis van de Rechtbank Rotterdam (februari 2025). Gepensioneerd onderwijsonderzoeker dr. J.W. (Wes) Holleman ontrafelt wat Fouad in zijn studie heeft meegemaakt. Op 13 augustus aanstaande starten de voorbereidende zittingen in hoger beroep. Moge het Haagse gerechtshof niet alleen een gerechte straf opleggen, maar ook opening van zaken geven over het leed en onrecht dat Fouad is aangedaan.
Lees verder … (PDF)

Wanneer spannen studenten een bestuursrechtelijke procedure tegen de studieleiding aan? Ik bedoel een bezwaarprocedure of een klachtenprocedure of een beroepsprocedure of een gerechtelijke pro­cedure. Dat gebeurt wanneer hun grote belangen als vragende partij botsen met die van hun onder­wijs­instelling. Ze spannen een procedure aan wanneer ze (gegeven hun grote belangen) verwach­ten gelijk te hebben; of wanneer ze redelijker­wijs hopen gelijk te krijgen; of wanneer ze het heel onrechtvaardig zouden vinden als ze geen gelijk zouden krijgen.
Maar het aanspannen van een procedure kost tijd en geld. Bijvoorbeeld het geld dat gemoeid is met juridische bijstand. Studenten spannen een pro­cedure aan wanneer hun belangen groot genoeg zijn en wanneer ze bovendien verwachten dat hun opbrengsten & kansen in de procedure groter zijn dan hun kosten & risico’s. Studenten zullen, tweede voorbeeld, geen procedure aanspannen als ze moeten vrezen dat het pleit te laat beslist wordt, als mosterd na de maaltijd: ze vrezen aan het kortste eind te trekken omdat ze zich niet de wachttijd (en studievertraging?) kunnen permitteren die nodig is om gelijk te krijgen.
Op welke thema’s plegen belangenconflicten tussen student en studieleiding te rijzen waarbij studenten formele procedures aanspannen om het pleit te beslechten? Om deze vraag te beantwoorden, kijk ik achtereenvolgens naar twee kantoren: eerst naar Honoré Advocaten en vervolgens naar SKE Advocaten (handelend onder de naam De Studentenadvocaat).
Lees verder … (PDF)

Ruim vijf jaar geleden publiceerde de Vereniging Hogescholen (VH) een nieuwe strategische agenda: “We willen onnodige uitval en vertraging tegengaan, want die zijn een verspilling van talent.” De hbo-instellingen willen “ieder talent verzilveren” en daartoe zullen we met ingang van september 2019 gaan “experimenteren met andere vormen van een (al dan niet bindend) studieadvies. (…) Wanneer een negatief BSA er (…) toe leidt dat een student (nagenoeg) dezelfde studie opnieuw gaat volgen, maar dan aan een andere hogeschool opnieuw moet starten in een nieuwe omgeving, schiet het instrument zijn doel voorbij.”
De inkt van deze baanbrekende agenda was nog niet droog of, begin 2020, sloeg de corona-epidemie toe. De colleges, werkgroepen en tentamens werden vervangen door afstandsonderwijs en thuis­toetsing, en de BSA-procedures werden wegens overmacht opgeschort (19/3/2020). Fontys-hogescholen (14/9/2022, 9/12/2022) maakten van deze gelegenheid gebruik om te onderzoeken wat het effect zou zijn als ze het BSA voorgoed zouden afschaffen. Ondertussen had de Tweede Kamer eveneens een motie aangenomen om het BSA af te schaffen (27/10/2020); hetgeen in een kamerbrief van minister Dijkgraaf (9/5/2023) werd afgezwakt tot een verlaagde studievoortgangsnorm van 30 studiepunten; waarna dit (door de universiteiten verguisde) plan door het rechts-radicale kabinet-Schoof naar de prullenbak werd verwezen.
Maar de hbo-instellingen gaan voort op de weg die met hun strategische agenda-2019 is ingeslagen. Zo berichtten de Avans-hogescholen (13/1/2025, 6/3/2025) dat het BSA wordt vervangen door een doorstroomnorm. Wie in het eerste verblijfsjaar minimaal 45 van de zestig punten heeft behaald, mag ondanks het vijftienpunts rugzakje deelnemen aan het tweedejaarsprogramma. Maar wie minder punten heeft behaald, moet samen met de studieloopbaanbegeleider bekijken “wat de beste aanpak is: switchen naar een andere opleiding, doubleren, of een maatwerktraject opstellen.”

Sinds 2006 hebben de universiteiten hun onderwijs geïntensiveerd. Men bood studenten per cursusjaar méér contacturen zodat ze harder en effec­tiever zouden studeren en zodoende minder studie­vertraging zouden oplopen. Maar het is de vraag in hoeverre dat intensieve onderwijs houdbaar is, gezien de komende bezuinigingen. Zie bijvoorbeeld het sombere plaatje dat de Erasmus­universi­teit na Prinsjesdag 2024 schetste. Daar komt bij dat er sinds enige jaren door de universitaire onderzoekers in den lande gepleit wordt voor een slimmere indeling van het academisch jaar, zodat er méér tijd wordt vrijgemaakt voor de vervulling van de universitaire onderzoekstaken. Onlangs werden in Erasmus Magazine (20/2/2025a, 20/2/2025b) de contouren van de Rotterdamse plannen bekend­gemaakt.
Uitgangspunt daarbij is kennelijk dat het wettelijk kader voor het hoger onderwijs niet mag worden aangetast: het academisch jaar loopt van 1 sep­tember t/m 31 augustus en de studielast per cursus­jaar bedraagt nog steeds 1680 uur. Dat is 60 studiepunten ad 28 uur, oftewel 42 weken ad 40 uur voor de gemiddelde student. De betere student is dus minder en de zwakkere student is dus méér tijd kwijt om het programma te doorlopen.
Als ik het goed begrijp, gelden voor de Rotterdamse faculteiten met ingang van het academisch jaar 2026-2027 de volgende randvoorwaarden waarbinnen ze moeten opereren: (a) het academisch jaar telt maximaal 32 onderwijsweken, gerekend vanaf de officiële opening van het academisch jaar; en (b) er is een onderwijs- en tentamenvrije periode van minimaal zes weken, verdeeld in een kerstreces (minimaal 2 weken) en een zomerreces (minimaal 4 weken).
Opmerkelijk is dat er geen randvoorwaarde is vastgesteld met betrekking tot het minimale aantal onderwijsvrije weken dat studenten kunnen benutten voor het voorbereiden en afleggen van tentamens en herkansingen. Het theoretische maximum ligt op (32 +) 20 weken, namelijk als de recesperioden desgewenst benut kunnen worden voor het voorbereiden van tentamens of herkansingen. Maar dat kan alleen als de herkan­sings­tentamens niet in juli maar in augustus geprogrammeerd zouden worden. Het absolute minimum ligt, lijkt mij, op (32 +) 12 weken, want de gemiddelde student heeft recht op een studeerbaar programma van 42 veertigurige weken plus een kerstvakantie van twee weken. Het beleidsmatige optimum zal dus ergens tussen (32 +) 20 en (32 +) 12 weken liggen.

Fouad L. is op 21 februari 2025 veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. De rechters hebben gesproken. NU wordt het tijd dat de faculteit eindelijk het masterdiploma Geneeskunde toekent, waarop Fouad L. al twee jaar zit te wachten. Onderstaande tekst heb ik naar Erasmus Magazine gestuurd, als reactie op hun nieuwsartikel over het vonnis.
Fouad was een hoogbegaafde student, behept met een functiebeperking in het autistisch spectrum. Voorjaar 2023 werd zijn diploma ‘on hold’ gezet, hoewel hij alle 180 studiepunten op zak had. Dat werd noodzakelijk geacht omdat de faculteit, gezien een taakstraf van veertig uur voor dieren­mishandeling, twijfels koesterde over zijn geschiktheid voor het artsenberoep. Maar die vermeende noodzaak is komen te vervallen door het rechter­lijke vonnis van 21 februari 2025, want door dat vonnis is een medische beroepsloopbaan afdoende geblokkeerd. Indien hij als medische zorg­verlener wil werken, moet hij zich immers laten inschrijven in het BIG-register. Daartoe is niet alleen het masterdiploma, maar ook een geldige Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) vereist. Die Verklaring wordt aangevraagd bij de screeningsautoriteit Justis (ressorterend onder het Minis­terie van Justitie), op basis van het screeningsprofiel “Gezondheidszorg en welzijn van mens en dier.” Gezien zijn huidige strafblad, is de kans nihil dat die Verklaring wordt afgegeven. De faculteit heeft dus geen reden om het masterdiploma nog langer te blokkeren.
Door zijn lange gevangenisstraf bestaat er geen risico dat hij binnen afzienbare tijd in contact met patiënten komt. En mocht hij daarna toch een medische loopbaan op het oog hebben, dan zal hij in elk geval nog een lang bijscholingstraject moeten doorlopen voordat hij kan worden in­­geschreven in het BIG-register. Dus geef hem NU eindelijk zijn masterdiploma, waarop hij al twee jaar zit te wachten. Zodoende wordt een humane basis gelegd voor de toekomstige re-integratie van deze voormalige EU-student in de Nederlandse samenleving.

In vergelijking met de wettelijke regels, vastgelegd in de WHW, hanteert de Universiteit Utrecht (UU) een zeer restrictieve herkansingsregeling. De WHW schrijft namelijk voor dat de faculteiten in hun onderwijs- en examenregeling (OER) bepalen hoeveel keer per jaar een tentamen door een student mag worden afgelegd (artikel 7.13, lid 2j). Maar in de Utrechtse regelingen geldt in principe dat een tentamen niet meer dan één keer per academisch jaar mag worden afgelegd. Herkansingen worden dus in principe niet toegestaan. In plaats daarvan kent men het verlengde tentamen: slechts diegenen die binnen de cursus (onderwijseenheid) aan de gestelde inspanningsverplichtingen hebben voldaan én minimaal een vier (als eindcijfer op een tienpuntsschaal) hebben gescoord, mogen door deel­name aan het verlengde tentamen aantonen dat ze alsnog aan de tentameneisen voldoen. Wie deze drievoudige horde niet weet te nemen, moet de cursus (onderwijseenheid) volgend jaar opnieuw doorlopen.
Januari 2025 heeft de studentengeleding uit de Universiteitsraad wederom laten weten dat zij deze Utrechtse herkansingsregeling onredelijk vindt (DUB 14/1/2025). Zij draagt daartoe ettelijke argu­menten aan, maar één argument laat zij ongenoemd. Namelijk dat deze draconische her­kansings­regeling onverenigbaar is met de uitgangspunten van de selectieve propedeuse.
Wie (bovenop de eventuele vrijstellingen) minder dan 45 van de zestig studiepunten van het selectieve propedeusejaar haalt, die wordt uit de Utrechtse opleiding verwijderd. Zo’n opzet van het Bindend StudieAdvies (BSA) is wettelijk toegestaan mits de faculteit “zorgt voor zodanige voorzieningen dat de mogelijkheden voor goede studievoortgang zijn gewaarborgd” (artikel 7.8b lid 3 WHW). Aan wat voor soort voorzieningen moeten we dan denken? Deze wettelijke bepaling stoelt op het uitgangspunt dat iedere student een eerlijke kans moet krijgen om de individuele studielast (uitgedrukt in benodigde studie-uren) te verzetten die gemoeid is met het behalen van de gestelde BSA-norm. Daartoe moet men studenten de mogelijkheid geven hun studiebelasting te optimaliseren door hun individuele studielast optimaal te spreiden over het propedeutische jaar (gerekend vanaf 1 september tot aan de datum van het Bindend StudieAdvies). Studenten moeten dus de mogelijkheid krijgen om, niet gehinderd door de knellende voorwaarden van de verlengde tentaminering, sommige cursussen (onderwijseenheden) pas later in het studiejaar af te ronden. Ergo: in het licht van de wettelijke eis aangaande de studeerbaarheid van het selectieve propedeuseprogramma, is de draconische her­kansings­regeling van de Universiteit Utrecht niet verenigbaar met de stevige BSA-norm (45 punten) die door haar gehanteerd wordt.

Donderdag 30 januari 2025 was de vierde en laatste zittingsdag van het strafproces tegen Fouad L, de Erasmusschutter. Op vrijdag 21 februari zullen de rechters van de Rotterdamse arrondissementsrechtbank gedrieën vonnis wijzen.
1. De Officier van Justitie beëindigde het requisitoir met zijn strafeis: een celstraf van dertig jaar, in combinatie met een gedwongen TBS-behandeling van ongemaximeerde duur, gevolgd door streng GVM-toezicht door de Reclassering. Wat ongenoemd bleef was de mogelijkheid (of onmogelijkheid) van het opleggen van een beroepsverbod, zodat hij niet meer als arts zou mogen werken. In dat geval zou hem alsnog het masterdiploma kunnen worden uitgereikt, hetgeen zijn latere reïntegratie in de maatschappij zou vergemakkelijken.
2. In haar pleitrede verzette mr. Marlin Nolte (SKE Advocaten) zich niet tegen de geëiste TBS met dwangverpleging, Zij wees erop dat de psychiater van het Pieter Baan Centrum tijdens de zitting heeft opgemerkt dat haar cliënt toentertijd “verminderd tot sterk verminderd toerekeningsvatbaar” was. Gezien de ernst van de stoornis in het autistisch spectrum en de daaruit voorvloeiende beperkingen, sluit zij zich aan bij het advies van de deskundigen dat de TBS met dwangverpleging zo snel mogelijk moet beginnen. Daarom zou zij een levenslange gevangenisstraf faliekant afwijzen, want in dat geval zou haar cliënt pas ná de eventuele beëindiging van de celstraf voor behandeling in aanmerking komen. Maar anderzijds acht zij de gevangenisstraf van dertig jaar veel te hoog, die door de OvJ geëist wordt om de afschuwe­lijke eigenrichting van de verdachte te vergelden.
3. In dat verband is het verwonderlijk dat de advocaat geen verzachtende omstandigheden heeft aangevoerd. Het is deze week bekend geworden dat de faculteit al het mogelijke gedaan heeft om te voorkomen dat haar cliënt zijn masterdiploma zou behalen. Toch hebben alle examinatoren van de masteropleiding hun tentamencertificaat zonder voorbehoud ondertekend, ten bewijze dat deze student volgens hen alle 179 studiepunten gehaald heeft en dus aan de exameneisen voldaan heeft. Zelfs het 180e studiepunt is zonder morren vrijgegeven door de lokale toetsingscommissie Longitudinale Beoordeling Professionaliteit. Toen de diploma-uitreiking aanstaande was, heeft de examen­commissie lopen bedelen bij de Inspectie Gezondheidszorg: gelieve ons in te lichten inzake eventuele “meldingen over crimineel of onprofessioneel gedrag” op grond waarvan we hem het diploma zouden kunnen ontzeggen [Reflectierapport Casus Fouad L, p.32]. Uit­eindelijk lekte het parket van de Rotterdamse arrondissements­rechtbank (het O.M. dus) een antecedentenrapportage die voor de examen­commissie het alibi vormde om deze student aan te pakken op grond van een justitiële veroordeling wegens dierenmishandeling (een taakstraf van 40 uur).
4. Er waren dus voor de advocaat substantiële redenen om te vermoeden dat de examencommissie onrechtmatig heeft gehandeld jegens de student Fouad L. en dat haar cliënt zich met recht tekortgedaan heeft gevoeld door de faculteit: was de examencommissie eigenlijk wel bevoegd deze student wegens vermeende beroepsongeschiktheid (en in concreto op grond van mishandeling van huisdieren) het diploma te ontzeggen terwijl hij alle studiepunten op zak had? Waarom heeft de advocaat deze bizarre acties van de faculteit niet als verzachtende omstandigheden aan de orde gesteld? En waarom heeft die eerste advocaat (die voorjaar 2023 door de student in de arm was genomen om de weigering van het diploma aan te vechten) haar cliënt niet geholpen om per omgaande een beroepsprocedure bij het lokale College van Beroep voor de Examens op te starten?

Op de eerste dag van het strafproces, omstreeks half-elf, sprak de opperrechter tot David (de verdachte van hoogverraad): Gezien de grote schade die u heeft aangericht – een paleis in gruzelementen – achten wij het niet onbegrijpelijk dat onze vorst heeft besloten de beloofde berg goud niet aan u uit te keren.
In de middag van de tweede zittingsdag diende de koning zijn claim in voor het leed dat hem door David was aangedaan: 412 duizend en 475 dukaten, 11 stuivers en 4 centen. Maar David, de herdersknaap, moest hem dat schuldig blijven. Hij bezat geen rooie cent.

Erasmus Magazine (24/1/2025) bericht dat prof. dr. Stefan Sleijfer (bestuursvoorzitter van het Academisch Ziekenhuis en decaan van de faculteit Geneeskunde) op dinsdag 28 januari een slachtofferverklaring zal voorlezen in het kader van het strafproces tegen de voormalige masterstudent Fouad L. Dat doet mij denken aan de parabel van de herdersknaap David.
Er was eens een koning. Die woonde in een glazen paleis, maar hij was niet blij. Zijn land werd geteisterd door een ontzaggelijke reus, die Goliath heette. De koning had een berg goud uitgeloofd aan diegene die erin zou slagen Goliath te verslaan. Ziedaar: er was een arme herdersknaap, die David heette. Hij had geen mooie kleren aan maar hij was voor leeuwen en beren niet bang. Hij hoorde de oproep van de koning en hij ging in training, tien jaren lang. Uiteindelijk voelde hij zich sterk genoeg om het tegen Goliath op te nemen. Hij nam zijn werpslinger, hij daagde Goliath uit en versloeg hem. De volgende dag ging hij naar het glazen paleis van de koning en eiste zijn beloning op. De koning was heel blij dat de reus onschadelijk was gemaakt, maar de beloning gaf hij niet. David was immers een arme herdersknaap en hij had geen mooie kleren aan: gouden bergen zijn slechts weggelegd voor prinsen van koninklijken bloede. David werd bleek van woede. Hij greep zijn werpslinger en schoot het glazen paleis in gruzelementen. De koning weende zeer. Gelukkig werd hij opgevangen door de Slachtofferhulp en het kwam allemaal weer goed. De koning verkocht één van zijn gouden bergen en dat was genoeg om het paleis weer in oude glorie te laten herstellen. En wat gebeurde er met David, die dappere herdersknaap? Hij werd in de koninklijke kerkers gegooid. Hij zat daar levenslang op beschuldiging van hoogverraad.