De demonstratievrijheid is één van de pijlers van de rechtsstaat. Dat geldt eens te meer voor jongeren die nog geen stemrecht hebben. Een specialist op dit gebied, dr. Berend Roorda, wijst echter op artikel 9 van de Grondwet. Daarin wordt weliswaar het recht tot betoging erkend, maar dat recht is voorwaardelijk geformuleerd, namelijk ‘behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet’. Scholieren mogen dus, naar het zeergeleerde oordeel van Roorda, alleen buiten schooltijd aan demonstraties deelnemen, want spijbelen is wettelijk verboden (NRC 2/2/2019). Maar Roorda vergeet dat onze nationale wetten volgens artikel 94 GW moeten wijken voor de internationale verdragen waarin de demonstratievrijheid van meerder- en minderjarigen zonder voorbehoud is vastgelegd (zie tekstkader A). De conclusie is duidelijk: uiteindelijk kan alleen in concrete gevallen door de rechter worden bepaald hoe de demonstratievrijheid enerzijds en de leerplicht (c.q. kwalificatieplicht) anderzijds tegen elkaar moeten worden afgewogen.
De Amsterdamse OnderwijsConsumentenOrganisatie (OCO 10/2/2019) heeft de regels nader uitgelegd. Wie zonder toestemming wegblijft van school, is een spijbelaar, tenzij de leerling achttien jaar of ouder is (of dankzij een havo-, vwo- of mbo2-diploma niet meer kwalificatieplichtig is). De school kan spijbelaars straffen en zij moet aangifte doen bij de leerplichtambtenaar als iemand in vier weken meer dan zestien uur gespijbeld heeft. Als je straffeloos schooltijd wilt verzuimen om aan een buitenschoolse demonstratie deel te nemen, moet je aan de schoolleiding ‘verlof wegens gewichtige omstandigheden’ vragen, waarbij tevens een bewijs van toestemming van de ouders vereist is. Het is dus in eerste instantie aan de school om te beoordelen of de beoogde deelname aan een bepaalde demonstratie een gewichtige reden voor het verlenen van verlof vormt. Een andere mogelijkheid is dat de school besluit de deelname aan de demonstratie als een reguliere onderwijsactiviteit (bijvoorbeeld voor het vak Maatschappijleer) te erkennen.
Door de OCO wordt niet vermeld welke rechtsgang gevolgd moet worden om een school tot de orde te roepen als zij weigert verlof te verlenen. Bij welke rechtsprekende instanties kunnen leerlingen (of hun belangenbehartigers) terecht als de school hun demonstratievrijheid onrechtmatig beknot heeft of als zij hen wegens spijbelen gestraft heeft nadat ze tevergeefs regulier verlof hebben aangevraagd?
Lees verder … (PDF)
Op de websites van het Landelijk Aktiekomitee Scholieren (LAKS 24/1/2019) en van Scholieren.com (1/2/2019) zijn voorlichtingsteksten gepubliceerd ten behoeve van degenen die van plan waren op donderdag 7 februari naar het Malieveld te reizen. In juridisch opzicht hebben de opstellers zich nogal ongelukkig uitgedrukt door de manifestatie als een scholierenstaking aan te duiden en niet als een demonstratie of betoging van scholieren. Werkstaking behoort tot de sociale grondrechten van werknemers. Aan leerlingen die volledig dagonderwijs volgen, komt geen stakingsrecht toe, maar ze kunnen wel besluiten op een doordeweekse dag gebruik te maken van hun demonstratievrijheid, want dat is een grondrecht dat iedere burger toekomt.
Via een discussiedraadje op het Rechtenforum.nl vond ik nog de column Leerlingenprotesten in het Nederlands Juristenblad (NJB 2007). Hij is geschreven door de hoogleraar A. Brenninkmeijer (toentertijd tevens Nationale Ombudsman). De column kan kostenloos gedownload worden.
Liever niet doordeweeks demonstreren? Uit de mond van een CU-minister klinkt dat toch een beetje hypocriet. De ChristenUnie hecht immers aan de zondag als een dag van rust en bezinning. Blijft alleen de zaterdag over, maar als je die dag gaat demonstreren, dan komt het huiswerk van school al gauw in de knel.