We waren het roerend met elkaar eens op de roomblanke verjaarsvisite: die hetze tegen Zwarte Piet is belachelijk. Premier Rutte had volkomen gelijk (18/10/2013, 14″). Totdat één van de roomblanke ouders het voor zijn chocoladebruine dochtertje opnam. In de weken vóór 5 december wordt zij door klas- en schoolgenoten voor ‘Zwarte Piet’ uitgemaakt. Dat vindt zij niet prettig. Maar zij voelt zich vooral verdrietig en gekwetst als ze haar plagerig ‘Domme Piet’ noemen. Dat hebben ze van TV geleerd: de Goedheiligman is statig en wijs en zijn knecht is guitig en dom. Daar werd ons roomblanke verjaarsgezelschap toch een beetje verlegen van.
Vorige week kwam de nationale Pietendiscussie in een drievoudige stroomversnelling. De Nationale Ombudsman oordeelde dat de negroïde actievoerders niet gearresteerd hadden mogen worden, toen ze bij een vorige televisie-intocht met het T-shirt ‘Zwarte Piet is Racisme’ rondliepen. Bij de Raad van State diende het hoger beroep van laissez-faire burgemeester Van der Laan tegen het multiculturele rechtbankvonnis. En het College voor de Rechten van de Mens behandelde de klacht van een moeder tegen de weigering van de basisschool om die oliedomme Piet uit het schoolprogramma te verwijderen.
We moeten nu afwachten hoe de metgezellen van de Sint in de komende editie van het Sinterklaasjournaal zullen worden uitgebeeld. De eerste aflevering van dit alom bekeken TV-programma is op 10 [of 11?] november. In 2013 waren ze nog even zwart, guitig, onderdanig en dom als we sinds jaren gewend zijn. Indien anchor lady Dieuwertje Blok die koers handhaaft, kunnen de scholen en gemeenten daar moeilijk omheen. Waarom neemt ze de suggestie van premier Rutte niet over (23/3/2014)? Zijn creoolse vrienden op de Antillen doen het gewoon naturel, die hebben geen schmink of pruik nodig.
Ook VK-columnist René Cuperus heeft zich vandaag in de discussie gemengd. Waar blijven we als we Zwarte Piet ten offer laten vallen aan een stelletje anti-racistische actievoerders? De volgende stap is dat we de Gay Parade moeten afschaffen vanwege een stelletje homofobe moslim-migranten. Nee, meneer Cuperus, niet de negroïde trekken van Piet zijn de racistische steen des aanstoots, maar het clowneske gelaat, de serviele rol en de lage IQ-score die daaraan verbonden wordt. En mocht de Gay Parade ooit worden afgeschaft, dan is ’t omdat eerzame GLBT’ers er genoeg van hebben als bronstige bokken of ordinaire dellen te worden afgeschilderd.
Ik hoorde via-via dat de moeder die de klacht bij het College voor de Rechten van de Mens indiende, in dezelfde situatie zit: zelf roomblank, maar gezegend met de ouderlijke zorgplicht voor één of meer zwarte (c.q. chocoladebruine) kinderen. Dit verhaal wordt bevestigd op De Stad Utrecht (15/10/2014).
UPDATE: Nee, niet alleen haar kinderen maar ook de moeder zelf heeft een donkere huidskleur (RTV Utrecht 4/11/2014).
Het Sinterklaasjournaal wordt uitgezonden door de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Het wordt gemaakt door de NTR, de publieke taakomroep die in 2011 ontstaan is uit een fusie van NPS, Teleac en RVU. De inhoudelijke pijlers van de NTR zijn informatie, educatie en cultuur, met jeugd en diversiteit als speciale aandachtsgebieden. In het Jaarverslag 2013 is alles te vinden over de programma’s die door de NTR verzorgd worden, waaronder bijvoorbeeld School-TV. Het Sinterklaasjournaal wordt ondersteund door een website en een lespakket dat scholen voor 19,50 euro per dertig leerlingen kunnen aanschaffen. De beeldvorming geschiedt dus in drie fasen. De programmamakers van de NTR creëren hun beeld van de Sint en zijn Pieten (in samenspraak met de organisatoren van de TV-intocht). Via het Sinterklaasjournaal wordt dat beeld 25 dagen lang de huiskamers in gestuurd. En de impact van dat beeld wordt dagelijks door de school versterkt met behulp van het bijgeleverde lespakket.
Een sociologische vraag: vervult het lage IQ en het clowneske gelaat van Zwarte Piet een (latente) functie in het maatschappelijke onderbewustzijn? Ik denk van wel. Spaanse Sint en Moorse Piet stonden oorspronkelijk voor twee archetypen: de liefdevolle gulheid van de moeder en de vergeldende rechtvaardigheid van de vader. Die vreesaanjagende, straffende vaderrol staat echter op gespannen voet met moderne opvoedkundige idealen. Daarom moest de metgezel van Sint Nicolaas geknecht en onschadelijk gemaakt worden. De denigrerende afbeeldingen van achterlijke negers kwamen daarbij van pas. Sinds de jaren 1950 ontwikkelde hij zich tot een Dumme August, een clowneske dienaar van de Goedheiligman. Zijn roe verdween en zijn juten zak werd voor het transport van geschenken bestemd.
Heeft de NTR besloten zijn merchandizing rond het Sinterklaasjournaal enigszins af te bouwen? Vorig jaar werd er zelfs speciaal sinterklaaspapier aan de groothandels verkocht. Maar sinds 2014 wordt het Lespakket gemaakt door het commerciële bedrijf EDG Media te Utrecht. Sanne Ramakers heeft de hoofdverantwoordelijkheid als auteur. Ook in vorige jaren, toen het Lespakket nog door de NTR geproduceerd werd, werkte ze er als auteur aan mee.
UPDATE: Het Commissariaat voor de Media (21/3/2015) heeft de NTR 150.000 euro boete opgelegd omdat het Sinterklaasjournaal in 2013 sluikreclame heeft gepleegd voor het inpakpapier (met het logo van het Sinterklaasjournaal) dat Keijzer Papier BV (tegen betaling van een geringe auteursrechtelijke vergoeding aan de NTR) in de handel heeft gebracht. Het geschenkpapier werd ingekocht door speelgoedwinkels om hun klanten daarmee te plezieren: zal ik de lego voor u inpakken in het “echte” papier van het Sinterklaasjournaal, kost u niks extra’s hoor! Naar mijn indruk begunstigde de NTR met deze sluikreclame niet alleen de omzet van Keijzer Papier, maar ook die van de detailhandel. En de detailhandel droeg zodoende weer bij aan de landelijke naamsbekendheid, kijkcijfers en impact van het Sinterklaasjournaal …
De Utrechtse emeritus-hoogleraar Gloria Wekker stelt op de Vlaamse nieuwssite De Wereld Morgen (23/10/2014) dat Zwarte Piet moet verdwijnen. Zij wijst bijvoorbeeld op het feit dat kinderen van Surinaamse herkomst voor Zwarte Piet worden uitgemaakt, zoals in het ‘korte verhaal van Celestine Raalte, een zwarte moeder die zowel haar dochter als haar kleindochter tegen de ondermijnende werking van Zwarte Piet moet beschermen’ [opgenomen in een boek van Helder & Gravenberch (1998)].
Maar de anti-discriminatiewebsite Artikel 1 (27/11/2013) heeft een beter voorstel: handhaaf de negroïde Zwarte Piet, doch ontdoe hem van zijn gangbare denigrerend-racistische kenmerken.
Naar verluidt heeft de NTR inmiddels het draaiboek van het Sinterklaasjournaal ter kennisname naar alle basisscholen gestuurd (FOK 29/10/2014). Er zou een onderscheid zijn gemaakt tussen echte (zwartgeschminkte) zwarte pieten enerzijds en onechte (ongeschminkte) hulppieten anderzijds.
Het College voor de Rechten van de Mens heeft op 4 november uitspraak gedaan n.a.v. de klacht van een moeder tegen de Kohnstammschool. Met de gangbare karikaturale invulling van Zwarte Piet maakt de school zich weliswaar aan discriminatie schuldig, maar dit jaar kan van de school in het licht van haar zorgplicht niet méér worden verlangd dan wat zij heeft gedaan.
UPDATE: Ook het Belgische Interfederaal Gelijkekansencentrum heeft zich over de kwestie uitgesproken (22/10/2014). Naar zijn oordeel is er geen sprake van strafbare discriminatie, maar het roept op ‘de figuur van Zwarte Piet in elk geval anders voor te stellen dan een domme, ondergeschikte of gevaarlijke zwarte man – waardoor al dan niet gewild stereotypen over zwarte personen in stand worden gehouden.’
De Raad van State heeft Van der Laan in het gelijk gesteld (12/11/2014): een burgemeester mag bij het verlenen van een vergunning voor een openbare manifestatie uitsluitend de openbare orde en veiligheid in overweging nemen en moet inhoudelijke criteria dus buiten beschouwing laten. Het ligt in dit hoger beroep dus ook niet op de weg van de Raad van State de manifestatie aan inhoudelijke criteria te toetsen.
Ik heb de uitlatingen van Mark Rutte nog eens teruggelezen in Vrij Nederland (De inpoldering van Zwarte Piet, 29/11/2014). Zijn dat de uitspraken van een competente staatsman? Nee, hier spreekt veeleer de eenvoudige tuinman Chance (Peter Sellers in Being There, 1979): met cryptische dooddoeners kun je het vér schoppen in de politiek. De NTR kan er ook wat van trouwens: ‘Als de traditie verandert, veranderen wij als NTR mee, maar het is niet aan de NTR om deze traditie zonder maatschappelijke consensus hierover eenzijdig te wijzigen.’ NTR-baas Paul Römer meende dus te mogen ontkennen dat het Sinterklaasjournaal leiding geeft aan de maatschappelijke beeldvorming rond de betrokken personages.