Sommige beroepsopleidingen, zoals die tot verkeersvlieger, worden niet rechtstreeks door de overheid gesubsidieerd. De opleidingskosten en de bijkomende kosten van huisvesting en levensonderhoud kunnen tot een torenhoge studieschuld leiden. Hetzelfde geldt voor studenten die ervoor hebben gekozen een dure studie in het buitenland te doen of die een tweede studie in het Nederlandse hoger onderwijs volgen, zoals bijvoorbeeld vereist is voor de opleiding tot kaakchirurg of orthodontist.
Maar wat moet je als jonge professionele beroepsbeoefenaar doen wanneer je, beladen met zo’n torenhoge studieschuld, arbeidsongeschikt dreigt te raken, bijvoorbeeld door psychische problemen? Als je de gekozen loopbaan afbreekt, verval je tot de bedelstaf. Gedreven door eigenbelang sta je dus in de verleiding vast te houden aan het gekozen beroep, de ogen te sluiten voor de signalen van arbeidsongeschiktheid, of die signalen zelfs welbewust te verhullen om aan je financiële verplichtingen te kunnen blijven voldoen. Een hoge studieschuld vormt niet alleen een loopbaanrisico voor jouzelf (zal je aan je financiële verplichtingen kunnen voldoen?), maar ook een veiligheidsrisico voor de kwaliteit van de professionele beroepsuitoefening (zal je gehoor geven aan je professionele plicht het beroep te verlaten zodra je niet meer opgewassen bent tegen je professionele taken?). In wezen is hier sprake van een soort belangenverstrengeling: door een hoge studieschuld word je verhinderd een goede afweging te maken tussen eigenbelang en professioneel belang.
Samenvattend kunnen we stellen dat er professionele beroepen bestaan waarin professionals bij dreigende beroepsongeschiktheid zelf het initiatief moeten nemen om de beroepsuitoefening te staken en waarin de maatschappij ernstige schade kan lijden als beroepsongeschikte professionals hun werk continueren. Het is dan van maatschappelijk belang: (a) dat hun beroepsopleiding voldoende gesubsidieerd wordt door de overheid of door werkgevers opdat ze geen hoge studieschulden opbouwen; of (b) dat de betaling van rente en aflossing afhankelijk wordt gesteld van hun draagkracht opdat ze niet gedupeerd worden als ze hun beroep wegens beroepsongeschiktheid moeten verlaten; en (c) dat hun studieschulden in geval van gebleken beroepsongeschiktheid worden kwijtgescholden in zoverre als de betaling van rente en aflossing hun draagkracht te boven gaat.
Inspiratiebron: De Tijd (27/3/2015), Trouw (27/3/2015), NRC (29/3/2015)
Ik begrijp uit de nieuwsberichten dat de co-piloot van het gecrashte vliegtuig meteen na zijn middelbare school is doorgestroomd naar de Lufthansa-opleiding tot verkeersvlieger, en dat hij dus in geval van beroepsongeschiktheid niets anders had dan een vwo-diploma om op terug te vallen.
Hoe ontvouwde zich het drama rond de co-piloot van Germanwings, Andreas Lubitz? Sinds vandaag (het uitlezen van de tweede zwarte doos) kunnen we niet langer met de onderstaande hypothesen 1 en 2 volstaan, maar moeten we van suïcide uitgaan (de hypothesen 3 t/m 6):
1. Hij is op enig tijdstip tot het rationele besef gekomen dat hij op grond van medische en/of psychische kwalen beroepsongeschikt raakt, dat hij niet over diploma’s beschikt om een goede loopbaanswitch te maken en dat hij dus het verdienvermogen zal verliezen dat nodig is om zijn hoge studieschuld af te lossen.
2. Hij geraakt radeloos en daardoor is hij niet in staat te doen wat zijn professionele plicht voorschrijft: zijn werkgever over zijn medische symptomen in te lichten en het einde van zijn vliegcarrière over zichzelf af te roepen.
3. Hij ziet geen andere uitweg dan een eind aan zijn leven te maken. Mogelijkerwijs heeft hij al eerder in zijn leven gedroomd van de suïcide die hem het meest verkieslijk voorkomt: een vliegtuigcrash met een eenpersoons vliegtuigje. Maar die oplossing is niet zo snel voorhanden.
4. Hij raakt in een psychiatrische tunnel, waarbij hij zijn professionele verantwoordelijkheidsbesef ten tweeden male verliest: mocht zich de gelegenheid voordoen, dan vlieg ik mezelf te pletter, en alle passagiers en bemanningsleden met mij.
5. Hoe kwam hij in die psychiatrische tunnel terecht? Was er een bijkomende factor, zoals onvrede of angst onder het vliegend personeel van Germanwings c.q. moedermaatschappij Lufthansa over het personeels- of vliegveiligheidsbeleid van hun werkgever, — een onvrede die zich manifesteerde in doemgesprekken onder het personeel (wanneer ze zo doorgaan, dan moeten ze niet raar opkijken als er ooit …)? In zijn getroebleerde waan offert Lubitz zichzelf en het leven van 149 anderen op om het wanbeleid van zijn werkgever aan de kaak te stellen.
6. Die gelegenheid (zie 4) deed zich wonderwel voor, toen de gezagvoerder van het toestel zich even voor een plaspauze uit de cockpit verwijderde.
Ben je niet een beetje op hol geslagen met al deze speculaties? Ja, ik beken: dat van die hoge studieschuld is speculatief, gezien het feit dat Lubitz’ familie er tamelijk warmpjes bij zit. Maar voor die dreigende beroepsongeschiktheid zijn er wel aanwijzingen: hij liep bij een oogarts i.v.m. een loslatend netvlies. Onvrede met het personeelsbeleid: zie de recente staking bij de piloten van Lufthansa. Onvrede (of zelfs angst) wegens tekortschietend veiligheidsbeleid: er is een waarschuwing uitgegaan over de vastgevroren hellingmeter die de automatische piloot kan ontregelen, vergezeld van de aanbeveling zo nodig op handbesturing over te gaan. In combinatie met zijn vatbaarheid voor angsten en depressies, kun je deze factoren niet zomaar van tafel vegen.
Een ander scenario: De hellingmeter is onbetrouwbaar en de automatische piloot kan het dus laten afweten. Dat weten we allemaal, maar de werkgever weigert zijn verantwoordelijkheid te nemen en deze risicotoestellen aan de grond te houden. Ik ben overgeleverd aan de alertheid en het improvisatievermogen van de gezagvoerder. Er kan zomaar wat mis gaan. Ik ben bang voor de dood. Ik kan al wekenlang niet slapen van de angst. Die crash MOET er een keer komen, maar hij komt niet. Wie verlost mij van die angst? Ik verdraag het niet meer. Moet ik zelfmoord plegen om van die angst af te komen? Nee, zolang ik op de gezagvoerders kan vertrouwen, blijf ik op mijn post. Hoe zit het eigenlijk met de deur van de cockpit als we onwel worden? Nu is het moment gekomen. Deze verdomde gezagvoerder verzaakt zijn plicht, gaat een plasje plegen en laat die feilbare automatische piloot en hellingmeter aan mij over. Het lijkt erop dat de hellingmeter ook dit keer weer naar behoren werkt, maar ik kan het niet meer aan. Ik overwin mijn doodsangst en ga de automatische piloot een handje helpen, op weg naar het einde …
Goedkope vliegtuigmaatschappijen maken gebruik van zzp’ers die via uitzendbureaus werken, waarbij de piloten soms zelfs moeten betalen om hun vlieguren te mogen maken (Telegraaf 17/5/2015). Het Tweedekamerlid Van Helvert vraagt zich af of de vliegveiligheid daarmee in gevaar wordt gebracht (3/6/2015a, 3/6/2015b).