onderwijsethiek.nl

Drie Amsterdamse middelbare scholen gaan dit jaar experimenteren met een binnen­schoolse jongerenrechtbank. Als de schoolleiding overtreding van de schoolregels bewezen acht, kan zij de dader voorgeleiden aan een ‘peer court’, bestaande uit leer­lingen. Deze beslissen welke straf de dader krijgt opgelegd. Wat moeten we daarvan denken? Een positieve kant is dat overtreding van de schoolregels niet te snel gecriminaliseerd wordt. In plaats van strafrechtelijke afdoening kiest men voor een interne, tuchtrechtelijke maatregel, in plaats van tuchtrechtelijke schorsing prefereert men pedagogisch verantwoorde straftoemeting, en in plaats van supersnelrecht kiest men voor een transparante rechtsgang waarin de vermeende dader een optimale kans op een eerlijk proces krijgt.
Een negatieve kant is echter dat de leden van de binnenschoolse jongerenrechtbank voor het karretje van de schoolleiding worden gespannen. In een eerder blogbericht heb ik aannemelijk gemaakt dat er binnen een Herrschaftsverband twee rechtssystemen bestaan. Enerzijds kent de middelbare school een formeel rechtssysteem, gefundeerd op de schoolregels die door de staf zijn uitgevaardigd. En anderzijds is er een informeel systeem dat door de leerlingen (de ‘inmates’ van het Herrschaftsverband) gedragen wordt. De kern van het informele rechtssysteem is dat leerlingen solidair met elkaar moeten zijn, dat conflicten door onderling overleg of door eigenrichting moeten worden opgelost, en dat verklikkers (matennaaiers) uit de groep worden gestoten.
Eigenlijk worden de uitgangspunten van dit informele rechtssysteem niet alleen door de leerlingen maar ook door de meeste stafleden onderkend en aanvaard: jongeren moeten leren hun eigen boontjes te doppen. Wij stafleden knijpen een oogje toe, zolang we de schijn kunnen ophouden dat we niks onoorbaars gezien hebben. Het is immoreel leer­lingen te stimuleren zich buiten de groep plaatsen, want interne groepssolidariteit is de hoeksteen van de samenleving. Maar als wij er niet onderuit kunnen, distantiëren we ons van hun informele rechtssysteem en wordt geconstateerde inbreuk op onze school­regels met harde hand gestraft.
Deze dubbelhartige handelwijze der volwassenen wordt door de leerlingen aanvaard. De schoolleiding heeft nou eenmaal tot taak haar formele rechtssysteem (zoals belichaamd in de schoolregels) te handhaven. Maar zij speelt vals spel als zij de verantwoordelijkheid voor de straftoemeting op een ‘peer court’ afwentelt. Want daarmee zou zij de leerlingen met een loyaliteitsconflict opzadelen dat haar eigen dubbelhartigheid weerspiegelt.
Zie ook: Jongeren berechten jongeren (I), (II)