Bob van der Meer, psycholoog, is expert op het gebied van pestgedrag. Hij stelt voor dat scholen de volgende afspraak met hun leerlingen maken: niemand heeft het recht om te klikken, maar wel het recht én de plicht melding te maken van pestgedrag van medescholieren (De Volkskrant 6/2/2008, p.2). Hetzelfde geldt, wat hem betreft, voor wapen- en drugsbezit. Als scholieren wapens op zak hebben, is het risico te groot dat ze deze gebruiken om hun kwelgeesten mores te leren.
Lees verder … (PDF)
In dit opstelletje is als gegeven aanvaard dat er een (al dan niet pedagogisch gefundeerde) morele norm bestaat, waaraan leerlingen zich zouden moeten houden: het klikverbod. Dat verbod kan vermengd zijn met een (al dan niet pedagogisch gefundeerd) zelfredzaamheidsgebod: ‘val ons niet lastig met onbenulligheden, los dat zelf maar op’. Van der Meer heeft een lijstje van drie ‘ethische hypothesen’ voorgesteld (a, b en c), waarin geclaimd werd dat het klikverbod buiten werking moest worden gesteld. Om de reikwijdte van het klikverbod (annex zelfredzaamheidsgebod) te verkennen, zouden we ons moeten afvragen of dat lijstje eigenlijk nog langer is. Het gaat telkens om een melding, gedaan door een leerling, geadresseerd aan een lid van de schoolorganisatie. De melding heeft niet betrekking op het gedrag van de geadresseerde.
(d) Melding van acute gevaren (acute ongevals- of gezondheidsrisico’s) waarin leden van de school community verkeren (al dan niet door toedoen van henzelf), ook al kan dit tot bestraffing van boosdoeners leiden?
(e) Het aanbrengen van de daders van diefstal of vernieling van schooleigendommen?
(f) Het aanbrengen van de bedrijvers van crimineel of onprofessioneel gedrag jegens leden van de school community (al dan niet op dringend verzoek van de gedupeerden)?
(g) Het indienen van een klacht door de gedupeerde, betreffende onreglementair, crimineel of onprofessioneel gedrag van leden van de school community?
Actor A heeft volgens actor B geklikt. Wat bedoelt actor B? Hij beschuldigt actor A dat hij een verkeerde keuze heeft gemaakt in een loyaliteitsconflict.
Actor A heeft informatie die in situatie X of groep X vergaard is, overgebracht naar ontvangers in situatie Y of groep Y, terwijl de actoren in situatie/groep X, naar de mening van actor B, ervan uit mochten gaan dat die informatie niet naar buiten zou worden gebracht of naar buiten zou komen. Meer in het bijzonder: omdat van actor A verwacht wordt dat hij loyaal blijft aan de actoren uit situatie/groep X en geen verraad pleegt ten koste van de vertrouwensrelatie die met hen bestaat; of bij uitbreiding: dat hij geen inbreuk maakt op hun persoonlijke levenssfeer en dat hij hun belangen niet onnodig schaadt.
Nadere voorwaarden behorende bij deze definitie:
(1) de actoren uit situatie/groep X worden benadeeld door het feit dat die informatie naar buiten is gebracht;
(2) actor A heeft bewust zo gehandeld (dat is iets anders dan ‘zijn mond voorbij gepraat’);
(3) actor A was zich ervan bewust dat zijn handelen nadelige consequenties voor de actoren uit situatie/groep X kon hebben (hij heeft ze ‘verlinkt’, ‘erbij gelapt’);
(4) actor A heeft niet onder druk gehandeld (dat is iets anders dan ‘doorgeslagen onder druk van de ondervragers’), of het zou een vorm van geïnternaliseerde druk moeten zijn (gevoelens van loyaliteit jegens Y of jegens derden).
Een twijfelgeval (5) is: ‘Meester, Jantje heeft mij geschopt!’ Sommige leerkrachten noemen dat klikken, maar ze bedoelen dat gedupeerde kinderen (burgers) niet ongebreideld van hun klachtrecht gebruik moeten maken. Is hier een loyaliteitsconflict in het geding? Hoogstens een gebrek aan loyaliteit jegens Jantje, ten gunste van het eigenbelang. Of ook een te grote loyaliteit jegens het gezag van de meester en de school?
Ik heb nog wat speurwerk gedaan. Vele scholen hebben een pestprotocol, veelal geïnspireerd op de brochure Pesten op school, hoe ga je er mee om? Vaak bevat het pestprotocol de volgende gedragsregel voor leerlingen: ‘Je mag niet klikken, maar … als je wordt gepest of als je ruzie met een ander hebt en je komt er zelf niet uit, dan mag je hulp aan de leerkracht vragen. Dit wordt niet gezien als klikken.’ Daarmee wordt in wezen het klachtrecht van gedupeerden gecodificeerd. In het Volkskrantartikel bepleit Bob van der Meer dat deze gedragsregel uitdrukkelijk wordt uitgebreid tot anderen dan de gedupeerde. Hij wil dat ook medeleerlingen die constateren dat iemand telkens weer het mikpunt van pesterij is, uitdrukkelijk worden ontslagen van het gangbare klikverbod. Hij bepleit dus een morele meldingsplicht voor medeleerlingen. Dat zou een mijlpaal in de ontwikkeling van het antipestbeleid zijn, die een ommekeer in de schoolcultuur vergt.
Een vraag van heel andere orde is: hoe kwam De Volkskrant er toe om contact met Van der Meer op te nemen? Dat wordt duidelijker uit het artikel ‘Doodsteken leerling kon worden voorkomen’ in het Reformatorisch Dagblad (7/2/2007). Leerling X die gepest werd door medeleerling Y had hem met dodelijk gevolg neergestoken. Van der Meer schreef daarop een brief naar de advocaat van X, waarin hij als verzachtende omstandigheid aanvoerde dat de school blijkbaar tekort was geschoten in haar antipestbeleid.