onderwijsethiek.nl

Op de OSG Humanitas heerste vrijheid, gelijkheid en broederschap. De leraren en leerlingen vormden een eensgezinde, hechte leergemeenschap. Als socioloog wilde ik daar meer van weten. Ik vroeg nieuwsgierig of er daar vaak gepest werd. Ze begrepen niet wat ik bedoelde. Ja, er werd wel eens wat geplaagd en geroddeld, maar van boosaardig pesten hadden ze nog nooit gehoord. Maar is het dan altijd pais en vree, vroeg ik ongelovig. Nee, er waren best wel eens spanningen tussen leerlingen. Dat was dan meestal het gevolg van onderlinge competitie, met name op het sociale vlak. Maar daarmee viel te leven omdat de leraren een schoolcultuur van rechtsveiligheid en wederzijds respect in stand wisten te houden.
Ik ben ook eens bij een school op bezoek geweest die zich de OSG De Fraterniteit noemde. Ik weet niet waarom ze die naam gekozen hadden, maar het lerarencorps was inderdaad een hechte broederschap. Ze voerden een streng doch rechtvaardig bewind over de leerlingen. Ik vroeg of er veel gepest werd. Nee, er was wel eens een zwakke leraar weggepest, maar tussen de leerlingen onderling kwam pesterij eigenlijk nauwelijks voor. Het was traditie (gedoogd door de staf) dat nieuwe leerlingen aan een soort groentijd onderworpen werden, maar als ze dat eenmaal hadden doorstaan, dan hoorden ze erbij. Er heerste een opgewekte corpsgeest onder de leerlingen en die werd ook aangewakkerd door de staf. Ik kon het bijna niet geloven: dus dankzij die corpsgeest van de leerlingen was onderlinge pesterij uitgebannen? Toen ik bleef doorvragen, erkende men dat pesten toch sporadisch voorkwam, namelijk als een leerling niet solidair was met zijn klas- en schoolgenoten. Matennaaiers werd het leven zuur gemaakt.
Maar ik herinner me ook een school waar echt veel gepest werd: de OSG Het Com­pulsio­naat. De leerplicht stond centraal, maar aan het leerrecht werd weinig prioriteit gegeven. Vele leerlingen konden het onderwijstempo niet bijbenen, waardoor hun gevoel van eigenwaarde werd aangetast. De schoolregels werden met zero-tolerance gehandhaafd. De leraren stonden op hun strepen en de leerlingen voelden zich rechteloos. Om hun eigen, schoolse onmacht te compenseren, namen leerlingen hun toevlucht tot boosaardige machtsuitoefening jegens klas- en schoolgenoten.