Democratie kun je leren, thuis en op school. Dat is de titel van een sympathieke lezers­bijdrage in De Volkskrant (26/1/2015). Het gaat over het programma van burger­schaps­vorming dat wordt uitgedragen door De Vreedzame School. Er zijn ook lesbrieven uitgebracht over de wijze waarop leraren, vanuit die optiek, de recente Parijse aanslagen kunnen behandelen. Uitgangspunt is dat jonge burgers moeten leren hoe te functioneren in het licht van de normen en waarden van onze democratische rechtsstaat.
Maar deze harmonieuze benaderingswijze heeft ook haar beperkingen. Eén ding staat vast: Nederlandse scholieren zijn (al dan niet tijdelijke) ingezetenen van Nederland. Lang niet allen mogen zich echter burgers van de Staat der Nederlanden en leden van de Nederlandse natie noemen. Met name allochtone leerlingen hebben nog banden met hun land van herkomst. Ze hebben er nog familie zitten, misschien gaan ze er op vakantie, ze leven mee met het lot van hun landgenoten aldaar, misschien hebben ze een buitenlandse of dubbele nationaliteit, en sommigen sluiten emigratie of remigratie niet uit. Sommigen voelen zich ook betrokken bij de lotgevallen van hun geestverwanten, zoals de vrijdenkers in Saudi-Arabië, de christenen in Irak, de joden in Israël, of de moslims in den vreemde.
Maar het gaat niet alleen om allochtone leerlingen. Vele scholieren, waaronder autoch­tone Nederlanders, voelen zich tegelijkertijd wereldburgers. Ze volgen de inter­nationale ontwikkelingen met kritische blik, mede in het licht van het Handvest der Verenigde Naties. Ze zijn niet bereid zich zomaar te laten domesticeren tot trouwe aanhangers van de Nederlandse buitenlandse politiek. Hoe ontwijken leraren de valkuil van een soort staatspedagogiek die deviante opvattingen in de kiem meent te moeten smoren? Waar vinden onderwijsprofessionals de lesbrief die hen wegen wijst hoe óm te gaan met leer­lingen die zich tot betrokken, verstandige en kritische wereldburgers willen ont­wikkelen?
Zie ook: Politieke emoties op school (I)