Van studenten wordt verwacht dat ze voor hun studie alles opzij zetten. Maar velen hebben naast hun studie een tweede leven: als werknemer, ondernemer, vrijwilliger, amateur of hobbyist, of misschien als liefdevolle vader/moeder of als gezinslid c.q. mantelzorger. Zij moeten passen en meten om zich in hun tweede leven te voegen naar de eisen die door hun opleiding gesteld worden.
Gelukkig bieden sommige faculteiten deeltijdopleidingen (of zelfs duale opleidingen) waarin baan en studie gecombineerd kunnen worden. Ook topsporters krijgen allerlei faciliteiten om naast hun studie de eer van het vaderland te verdedigen. Verder kunnen studenten die functies vervullen binnen de bestuursorganisatie van hun instelling (of binnen sommige studentenorganisaties) op clementie rekenen. Voor de overigen geldt evenwel dat ze aan hun studie de hoogste prioriteit moeten geven en dat privé-verplichtingen daarvoor moeten wijken.
Maar mag de studieleiding zonder voorbehoud over de tijd van haar studenten beschikken? Moet er niet een soort CAO komen die hen beschermt tegen onredelijke inbreuk op hun tweede leven? Binnen de Universiteit Utrecht is vorig jaar strijd gevoerd over de tentamenroosters: mogen faculteiten ’s avonds en op zaterdag tentamens programmeren? Op het weblog ICT & Onderwijs (14/1/2010) komt ook een andere vraag aan de orde: in hoeverre moeten studenten erop kunnen vertrouwen dat onderwijs- en tentamenroosters, eenmaal vastgesteld, niet tussentijds gewijzigd worden? Een rooster kan als een soort contract tussen student en studieleiding worden beschouwd. Met tussentijdse roosterwijzigingen maakt de faculteit zich dan aan contractbreuk schuldig, waardoor de planbaarheid van het tweede leven ernstig ondergraven wordt.
In het voortgezet onderwijs is het recht op een tweede leven eveneens een punt van discussie. Scholieren ergeren zich aan lange schooldagen met veel tussenuren, die roofbouw plegen op de vrij-beschikbare tijd voor hun tweede leven. Ook betwisten ze het recht van scholen om de leerling voor straf te laten nablijven, waarmee deze gefrustreerd wordt in het nakomen van buitenschoolse verplichtingen.
Lees verder … (PDF)
De teneur van mijn verhaal is dat onderwijsinstellingen, in hun streven naar doelmatigheidsverhoging, geen boodschap hebben aan het recht op een tweede leven voor leerlingen en studenten, tenzij dat tweede leven hoge maatschappelijke waardering geniet. Als voorbeelden van gepriviligeerde groepen werden genoemd: topsporters en student-leden van de bestuursorganisatie van de onderwijsinstelling. Annemieke Kooper (BN DeStem 18/1/2010) signaleert dat er stemmen opgaan om ook aan student-ondernemers een voorkeursbehandeling te geven. Who next? Te denken valt aan leerlingen/studenten die beroep doen op hun passief kiesrecht (openbaar bestuur). Ook zou het in de tijdgeest passen om aanspraken op parttime zorgverlof van student-ouders te honoreren. Maar in het kader van de vergrijzing duiken dan tevens de mantelzorgers op. Voorts is er de immens grote groep van werkstudenten. In het kader van een beleid gericht op bevordering van de arbeidsmarktparticipatie en van levenslang leren, is het zeer verdedigbaar dat aan hen aangepaste faciliteiten worden gegund. Of moet je dan eerder denken aan werkstudenten die aan bijzondere voorwaarden voldoen, zoals student-assistenten, akademie-assistenten of parttime leraren?
Of moeten we ermee ophouden steeds meer uitzonderingsgroepen te definiëren? Moeten we niet overgaan tot een principiële bezinning op de maatschappelijke noodzaak van deeltijdopleidingen en andere flexibele opleidingsarrangementen?
De Morgen (19/4/2010) bericht dat een basisschool in Zomergem de schooldag heeft bekort teneinde de leerlingen gelegenheid te geven hun buitenschoolse activiteiten beter te spreiden.
Nog een paar illustraties uit discussiefora (waarvan sommige betrekking hebben op curriculaire en andere op incidentele, extra-curriculaire verplichtingen):
Max.be (21/4/2009): Mag een school de leerlingen verplichten om op de opendeurdag [open dag, oriëntatiedag voor buitenstaanders, open huis] naar school te komen?
Goeievraag.nl (ongeveer een jaar geleden): Mag een school de leerlingen verplichten om in de avond aanwezig te zijn?
Vivaforum (9/2/2010): Mag een school de leerlingen verplichten om mee te doen aan een carnavalsfeest dat buiten schooltijd (’s avonds) wordt georganiseerd?
Goeievraag.nl (4/1/2011): Kan school mij verplichten om op zaterdags naar school te gaan?
De Universiteit Maastricht wil ook verplicht onderwijs tussen 18 en 22 uur verroosteren (Observant 23/6/2011). Uit de berichtgeving wordt niet duidelijk in hoeverre daarbij gewaakt wordt tegen versnippering van het dagrooster van de student (en tegen korte nachten!).
UPDATE: Observant 1/9/2011