Er zijn twee vormen van debat: simultaan en successief. Volgens de protestantse overlevering spijkerde Maarten Luther op 31 oktober 1517 zijn 95 stellingen op de kerkdeur te Wittenberg om misstanden in de rooms-katholieke kerk aan de kaak te stellen. De Vrije Universiteit te Amsterdam zou zo’n subversieve actie nooit hebben toegestaan. Zij wil een platform bieden voor academisch debat, maar volgens haar is daarvan pas sprake als twee of meer kemphanen simultaan ten overstaan van het publiek in het strijdperk treden. Eén plakkaat op de linker kerkdeur? Dat moet verboden worden: de kerkdeuren worden pas vrijgegeven als rooms-katholieke opponenten bereid zijn gevonden hun eigen plakkaat op de rechter kerkdeur aan te brengen.
VK-redacteur Jeroen Visser schreef vorige week een artikel over academische vrijheid. Hij heeft het onder meer over hoogleraar Justin McCarthy, die binnenkort op de VU zou komen toelichten waarom de dood anno 1915 van ontelbare Armeense christenen naar zijn oordeel geen genocide genoemd mag worden. Heeft de VU zijn optreden mogen verbieden op grond van het feit dat de Turkse studentenvereniging geen opponenten had uitgenodigd? Dat is al de tweede keer dat de VU een controversiële spreker heeft geweerd omdat de organisatoren geen evenwichtig simultaandebat op touw hadden gezet. Had de VU niet beter kunnen volstaan met een persbericht dat zij opponenten gaarne een platform zal bieden zodra ze zich aandienen om het controversiële standpunt van McCarthy op een door hen gekozen tijdstip te bestrijden?
De directe aanleiding voor Vissers artikel was de ophef die ontstaan was rond een voordracht van architect Richard Gage op het Studium Generale van de TU Delft, die vraagtekens zet bij de officiële geschiedschrijving betreffende de aanslag d.d. 11/9/2001 in New York. Getuigt het van gebrek aan verantwoordelijksgevoel aan zulke lieden een platform te bieden zonder ervoor te zorgen dat ter plekke krachtig tegenspel wordt geleverd tegen hun dissidente of radicale opvattingen? Of is het juist de essentie van academische vrijheid dat men hun in eerste instantie ampele gelegenheid biedt hun minderheidstandpunt te etaleren voordat het in tweede instantie aan kritiek onderworpen wordt? De TU Delft heeft de academisch vrijheid in ere gehouden: zij vertrouwt op de kritische geest van haar studenten en heeft niet toegegeven aan de neiging preventieve censuur toe te passen of de gastspreker in een chaotisch simultaandebat ‘kalt zu stellen’.
Ziehier de persberichten die de VU op 14, 16 en 17 april heeft doen uitgaan. Misschien is het van belang hierbij in herinnering te roepen dat de Tweede Kamer der Staten-Generaal in 2004 met algemene stemmen een motie heeft aanvaard waarin de regering werd verzocht ‘om binnen het kader van deze dialoog met Turkije [over de toetreding tot de EU] voortdurend en nadrukkelijk de erkenning van de Armeense genocide aan de orde te stellen’. In het licht van deze communis opinio, die ook door de christelijke partijen onderschreven wordt, vertolkt McCarthy dus een ketterse opvatting.
Of haal ik in dit blogbericht twee debatten doorelkaar? Enerzijds heb je het wetenschappelijk debat dat tot doel heeft wetenschappelijke kennis tot stand te brengen. De structuur daarvan is normaliter in de tijd gespreid (successief), met incidenteel een simultane gevechtssessie. Maar anderzijds heb je debatten in het kader van de wetenschappelijke en persoonlijke vorming van studenten. De debatvorm wordt hier gekozen om indoctrinatie te voorkomen: studenten worden in een beperkt tijdsbestek met onderling conflictuerende standpunten geconfronteerd zodat ze inzicht krijgen in de dynamiek van het wetenschapsbedrijf en niet overijld partij kiezen voor de ene of de andere kant. Op zichzelf klinkt dat mooi, mits beide kanten een eerlijke kans krijgen om hun argumenten over het voetlicht te brengen. Als aan die voorwaarde niet wordt voldaan, heeft een successief vormingsdebat de voorkeur: een pro-sessie waarin de ene partij volop ruimte krijgt om z’n standpunt naar voren te brengen en daarna een contra-sessie waarin de tegenpartij z’n standpunt verdedigt. Als de standpunten ver uit elkaar liggen of met hete emoties gepaard gaan, is dat een vruchtbare debatstrategie. Dan kan van de ene partij echter niet worden verlangd dat hij behalve de eigen sessie ook die van de tegenpartij organiseert.
De minister heeft twee sets Kamervragen over deze kwestie beantwoord (29/4/2015a; 29/4/2015b), met een link naar de beslisregels die de VU hanteert bij de uitgifte van zalen.
De Nederlands-Turkse Arbeidersvereniging HTIB heeft op 23 april een verklaring uitgegeven over de Armeense kwestie, waarin zij zich afzetten tegen standpunten van de Turkse regering. Er is dus wel degelijk een debat gaande binnen de Nederlands-Turkse gemeenschap. Volgens HTIB staat buiten twijfel dat er etnische zuiveringen zijn geweest in 2015, maar is nader archiefonderzoek nodig om uitsluitsel te geven over de vraag of de dood van ontelbare Armeniërs aan de VN-definitie van genocide beantwoordt. Is het niet een beetje onverstandig van de VU geweest om van de Turkse studentenvereniging een welles-nietes debat te eisen?
In haar streven extremistische sprekers van de campus te weren, stelt de Britse regering een compromis voor: ze mogen komen, maar uitsluitend in een simultaan debat (Guardian 17/7/2015).
UPDATE: De Britse overheid wil extremistische sprekers van de universitaire campussen weren, tenzij er gezorgd wordt voor simultaan tegenspel om aan het vuurtje dat zij stoken de nodige zuurstof te ontnemen (Guardian 17/9/2015). Dit beleidsuitgangspunt wordt van harte onderschreven door de Quilliam Foundation (BBC-interview 17/9/2015). Maar de National Union of Students (NUS) acht dit een ernstige bedreiging van de academische vrijheid.