“Dag, ik ben Désirée, jullie nieuwe leraar Maatschappijleer. Zullen we maar ‘je en jij’ zeggen, tegen elkaar?” Sommige leerlingen moeten wel even slikken van dat getutoyeer. Vier op de vijf geënquêteerden spreken hun ouders met je en jij aan, aldus Hanny Vermaas, maar 82% van de middelbare scholieren anno 2002 zeiden in principe ‘u’ tegen hun leraar of lerares. Inmiddels zal dat percentage wel een stukje gezakt zijn, maar in het algemeen geldt nog steeds dat ouderen en gezagsdragers de aanspreekvorm ‘u’ mogen verlangen zolang ze niet uitdrukkelijk in een vrijere omgangsvorm hebben toegestemd. Overigens neigt onze egalitaire samenleving tegenwoordig wel tot het wederkerigheidsprincipe: iedere volwassene die door een Ander met ‘je en jij’ wordt aangesproken, verwerft daarmee het recht die Ander eveneens te tutoyeren.
Student Mark is weliswaar meerderjarig, maar hij volhardt in zijn gewoonte om ‘u’ tegen zijn docenten te zeggen (Scholierenforum 10/10/2019). Een paar forumgenoten steunen hem in die gewoonte: tegen je vrienden zeg je ‘je en jij’ maar niet tegen je leraar, je bent hem of haar nou eenmaal respect verschuldigd, of misschien is respect niet het juiste woord (want vriendschap omvat net zo goed wederzijds respect), het punt is eigenlijk dat je de leraar als je meerdere respecteert, dat je daarom formeler met hem of haar omgaat en dat je in dat verband striktere beleefdheidsregels in acht neemt. Mark heeft in zijn school- en studiecarrière echter één uitzondering gemaakt. Dat was tegenover iemand “die zich niet als een docent gedroeg. Hij maakte vaak grove grappen die ten koste gingen van de verlegen studenten in de klas. Zo maakte hij bij veel spanning al gauw (…) wat grappen over ‘die gekke Chinezen’ omdat er een geadopteerde Chinese jongen in onze klas zat. [Die klasgenoot vond dat heel onprettig], maar durfde [er] niets [van] te zeggen. Ook heeft hij een keer een studente uitgemaakt voor ‘dom wijf’ en kregen de jongens vaak dingen als ‘ezel’ en ‘varken’ naar hun hoofd als ze hem niet begrepen.” Dus wat Mark betreft, heeft deze docent, door zijn respectloze gedrag jegens z’n studenten, zijn recht op de formele aanspreekvorm verspeeld.
Lees verder … (PDF)
Het principe van de wederkerigheid in aanspreekvormen laat me nog niet los. Als dr. Jantine Kuijpers, faculteitsdirecteur, haar aankomende hbo-studenten aanschrijft met Beste student, hen in haar brief met je en jij aanspreekt, en haar brief ondertekent met Jantine Kuijpers (dus zonder haar weledelzeergeleerde academische titel te vermelden), dan dringt zich bij mij de conclusie op dat de studenten het recht hebben haar te tutoyeren, haar bij haar voornaam aan te spreken en haar als Beste Jantine aan te schrijven. Het zou immers respectloos zijn van studenten, als meerderjarige volwassenen, te eisen dat ze haar met ‘u’ aanspreken terwijl zij die beleefdheidsvorm tegenover hen achterwege meent te mogen laten.
En hoe zit het met prof.mr. Roel Schutgens? Als hij college geeft, spreekt hij de eerstejaarsstudenten als collectief niet met jullie maar met u aan (Voxweb 24/11/2015) . Maar als ik hem goed begrijp, worden individuele studenten op familiaire (of neerbuigende?) wijze door hem getutoyeerd, terwijl hij anderzijds van hen verwacht dat zij zich van hun kant als volwassene gedragen en dus ‘meneer Schutgens’ en ‘u’ zeggen.