Wat is er mis met de reportage van Margalith Kleijwegt? Ik kan mijn bezwaren het best concretiseren aan de hand van het eerste hoofdstuk van haar verhaal. Zij doet verslag van een klassegesprek over de cartoonist Gregorius Nekschot. Het gaat over het ethische dilemma tussen enerzijds het gebod om respect te tonen jegens je medemensen, hun godsdienst niet te bespotten en hen niet (zoals Theo van Gogh deed) voor geiteneuker uit te maken en anderzijds de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid binnen de grenzen van de wet te doen en laten wat je wilt. De allochtone mbo-studentes vinden dat het gebod om respect te tonen en rekening te houden met je medemensen voorop staat en dat het bovendien onverstandig is je medemensen te kwetsen en welbewust tegen de haren in te strijken. Want dan roep je agressie tegen jezelf af: je moet dan niet verbaasd zijn als een of andere gestoorde gek je te pakken neemt.
Eigenlijk herhalen ze hiermee getrouw de vermaningen die alle jongeren in Nederland telkens weer van hun ouders te horen krijgen: respect betonen en geen onnodige risico’s nemen. Dat zijn ook de vermaningen die op school met straffe hand gehandhaafd worden: als je geen respect toont tegenover leraren en medeleerlingen en als je hen beledigt en te weinig rekening met hen houdt, dan vlieg je eruit of word je zelfs geschorst.
Maar de lezers zijn inmiddels in de waan gebracht dat dit hoofdstuk een schakel vormt in een lange rij zorgelijke symptomen. Het is alsof Kleijwegt zegt: nu ziet u het zelf, die allochtonen hebben begrip voor terroristen die de geschonden eer van moslims en van hun profeet menen te moeten wreken door aanslagen te plegen op de redactie van Charlie Hebdo of op mensen zoals Nekschot en Van Gogh. De boodschap van Kleijwegt is immers dat allochtonen in het algemeen en moslims in het bijzonder in een andere wereld leven dan autochtonen en niet-moslims en dat ze een andere interpretatie van de werkelijkheid hebben, maar die boodschap kan niet worden gebaseerd op de ervaringen die ze in het eerste hoofdstuk rapporteert. Waarom geeft ze dat niet ruiterlijk toe?
Het vreemde is dat het verschijnsel respectloos gedrag in de rest van de reportage niet meer geproblematiseerd wordt door Kleijwegt. In hoeverre mag je eisen dat jouw medemensen, jouw medescholieren, de schoolleiding , de werkgever, de overheid respectvol met je omgaan, dat jouw rechten gerespecteerd worden, en dat je niet gediscrimineerd wordt? Wat kun je er tegen doen, in een democratische, multiculturele rechtsstaat, als ze hun plichten en verantwoordelijkheden jegens jou (of algemener: jegens minderheidsgroepen) verzaken? En hoe zit dat in dictatoriaal bestuurde staten en in de wederzijdse relaties tussen staten? Behoort respectloos gedrag en onrecht gepleegd tegen allochtonen, moslims, vluchtelingen, arabische volkeren tot de maatschappelijk gevoelige kwesties? Hoe komen dergelijke kwesties de klas binnen en hoe gaan docenten daarmee om?