onderwijsethiek.nl

Oktober 2018 publiceerde mr. Lucien Stöpler een digitale brochure over Verantwoord Burgeronderzoek: een juridische handleiding voor burgers die zelf opsporingsonderzoek willen doen en het benodigde bewijs tegen een boosdoener willen verzamelen. Eigenlijk hebben leerlingen op de middelbare school ook zo’n soort handleiding nodig, maar dan specifieker: een juridische handleiding voor leerlingen die last hebben van grensoverschrijdend gedrag van een leraar en die daar iets tegen willen doen. In de beslotenheid van het klaslokaal is de leraar heer en meester en als hij of zij zich in die situatie aan onprofessioneel, grensoverschrijdend gedrag te buiten gaat, kunnen leerlingen zich nauwelijks daartegen verweren. Neem de ervaringen van Puddingpower (Onderwijsethiek 22/5/2019): de leraar Natuurkunde slingerde zijn leerlingen telkens weer denigrerende beledigingen naar het hoofd, maar de mentor en de teamleider hielden zich doof voor klachten. Uiteindelijk maakte de klas een geluidsopname van zijn onophoudelijke wangedrag en we mogen hopen dat de teamleider daarin aanleiding heeft gevonden om hem serieus aan te spreken. Overigens is er een dikke kans dat ook de klagende leerlingen een douw hebben gekregen, want het maken van beeld– of geluidsopnames is ongetwijfeld in strijd met de lokale schoolregels, evenals het delen van die opnames op WhatsApp (de groepsapp van de klas). Zie het recente Modelprotocol Sociale Media van de landelijke scholenvereniging Verus.
Ook het ministerie stelde onlangs in een Kamerbrief (11/7/2019) dat het omwille van de sociale veiligheid van het onderwijs­personeel onwenselijk en onwettig is dat leerlingen zonder toestemming beeldopnames van klassesituaties maken en op sociale media publiceren (zie ook Onderwijsethiek 10/4/2019). In de Kamerbrief blijft onvermeld dat het niet in strijd is met de wet (WvS artt. 139a, 139b) om in de klas heimelijk geluidsopnamen te maken.
Evenmin wordt in de Kamerbrief de vraag aan de orde gesteld of het in sommige gevallen juridisch verdedigbaar is dat leerlingen heimelijk beeldopnames in de klas maken (en deze met elkaar delen op de groepsapp van de klas), namelijk indien dat de enig-mogelijke geweldloze manier is om flagrante schendingen van hún sociale veiligheid aan de kaak te stellen. Wel­iswaar is dat volgens artikel 139f WvS verboden, maar dan rijst de vraag of de rechters soms bijzondere afwegingen maken (Onderwijsethiek 13/5/2014; Rechtspraak.nl 16/5/2014, par.4.9).
Er is dus dringend behoefte aan een juridische handleiding voor leerlingen in het voortgezet onderwijs, gebaseerd op de wetgeving (waaronder de Europese Verordening Gegevens­bescherming) en de bijbehorende jurisprudentie, waarin gedetailleerd wordt uitgelegd in hoeverre zij in het klaslokaal beeld- of geluidsopnames kunnen maken van grens­overschrijdend gedrag van leraren en die opnames kunnen delen op WhatsApp (de groepsapp van de klas), met het doel om klachten bij de mentor, teamleider of vertrouwens­persoon te adstrueren. Een dergelijke handleiding kan tevens nuttig zijn voor leerlingen die zich genoopt voelen pestgedrag (of ander extreem grensoverschrijdend gedrag) van medeleerlingen in de klas op te nemen.